Com.press

e-wydania

Com.press 4/2018 • grudzień 2018

Download PDF Download {PDF SPREADS)

Od redakcji

Zimowy numer „Com.press” poświęciliśmy przede wszystkim problematyce fake newsów. Temat jest ważny i aktualny, a rosnąca liczba fałszywych informacji w dyskursie medialnym i okołomedialnym prowokuje nie tylko do zadawania pytań o przyczyny, skutki i kontekst takiego stanu rzeczy, ale także do konkretnych działań. Naszej refleksji towarzyszy uruchomienie kolejnego serwisu fact-checkingowego, „Konkret 24”, stworzonego przez Grupę TVN, który zamierza weryfikować informacje internetowe. To dowód, że media wreszcie reagują, usiłując nas i siebie bronić przed zalewem fake newsów i postprawdy.

W niniejszym tomie zastanawiamy się, czy „fałszywki” to tylko nowe wcielenie starego problemu „kaczek dziennikarskich”, bylejakości, niechlujności, spotęgowane przez globalną, hipertekstową naturę nowych mediów oraz przybierającą na sile rywalizację ekonomiczną na globalnym rynku mediów, która wymusza pośpiech i motywuje do lekceważenia imperatywu szczególnej staranności w sprawdzaniu faktów? Czy też fake newsy to mało wyszukana, ale najwyraźniej skuteczna strategia i instrument prowadzenia walki politycznej, marketingu, public relations i propagandy w czasach aksjologicznej niepewności?

Numer otwiera artykuł zatytułowany Fałszywe wiadomości – antydobra w ekosystemie informacji, który problem fałszywych wiadomości łączy z rozwojem mediów społecznościowych i jednoczesnym brakiem kompetencji informacyjnych i medialnych po stronie ich użytkowników. Zygmunt Bauman zauważył, że ludzie korzystają z mediów społecznościowych „nie po to, by się jednoczyć, nie po to, by poszerzać swoje horyzonty, lecz przeciwnie – aby utworzyć sobie pewną strefę komfortu, w której jedyną rzeczą, którą słyszą, jest echo własnego głosu, jedyną, jaką widzą – odbicie własnej twarzy”. Uwaga ta dotyczy także części mediosfery kwestionującej rzeczywistość, produkującej fałsz, który winien być traktowany jako antydobro, zarówno w wymiarze prywatnym, jak i publicznym.

„W czasach gdy znaczna część społeczeństwa odbiera i interioryzuje przekazy mediów, których nie tworzą profesjonaliści, kontrola treści jest bardzo utrudniona” – napisałem w swoim artykule, apelując o rozpoczęcie dyskusji nad przywróceniem dziennikarstwu pierwotnych funkcji Habermasowskiej „dyskursywnej oczyszczalni”.

Dyskursywny śmietnik we współczesnych mediach jest doskonałą okazją do zaistnienia nowej fali populistycznych elit. Tworząc swoje strategie polityczne, korzystają z informacyjnego bałaganu. Tytus Ferenc w artykule Fake news in the United Kingdom and the United States. A historical-conceptual sketch dokonuje historycznej analizy kształtowania się takich programów działania. Jednym z wniosków, do których dochodzi autor, jest to, że pod pozorem walki z fałszywymi wiadomościami współczesne elity mogą budować społeczną akceptację dla ograniczania swobody wypowiedzi. A może nawet wysublimowanych form neocenzury?

Mniej pesymistycznie patrzy na fake newsy Karolina Drabik. Jej artykuł Pół żartem, pół fake newsem? Fikcyjne wiadomości jako narzędzie satyry na przykładzie działu kulturalnego serwisu „ASZdziennik” podkreśla implikacje, jakie dla twórców i odbiorców niesie połączenie obu narracyjnych konwencji. Artykuł porusza kwestie parodiowanych przez ten portal gatunków dziennikarskich, proporcji fikcji i autentyzmu w tekstach, ich aktualności, wartości informacyjnej oraz publicystycznej, a także transparentności całej idei funkcjonowania serwisu.

Część tematyczną numeru zamyka sprawozdanie Pawła Nowaka z seminarium poświęconego wpływowi fake newsów na funkcjonowanie instytucji medialnych, które odbyło się w Krakowie w czerwcu 2018 r.

W dziale varia publikujemy dwa artykuły: Wizerunek Rafała Blechacza w polskiej prasie – pianista i muzyka poważna w mediach autorstwa Aleksandry Kowalskiej oraz Przywracanie pamięci Barbarze Sadowskiej w reportażu Cezarego Łazarewicza „Żeby nie było śladów. Sprawa Grzegorza Przemyka” napisany przez Sławomira Doległę.

Marek Chyliński


Fake news

Fałszywe wiadomości – antydobra w ekosystemie informacji

Fake news – demerit goods in the information ecosystem
ABSTRAKT

W sondażu przeprowadzonym w lutym 2018 r. na zlecenie Komisji Europejskiej 48 proc. Polaków przyznało, że codziennie lub prawie codziennie spotyka się z wiadomościami, które zniekształcają rzeczywistość lub są nieprawdziwe; 27 proc. spotyka się z fake newsami przynajmniej raz w tygodniu. Raport potwierdza, że problem fałszywych wiadomości i dezinformacji narasta. Znaczna część odbiorców mediów ma świadomość utrudnień w dostępie do rzetelnych źródeł informacji, wprowadzania w błąd, celowej dezorientacji, która wywołuje trudności ze zrozumieniem i interpretacją zjawisk. Wychodząc z założenia, że działania informacyjne podejmowane przez media nosiły dotąd cechy produkcji dóbr publicznych o użytecznym charakterze, w niniejszym artykule traktuje się fałszywe wiadomości i postprawdę jako antydobra wywołujące negatywne efekty w komunikacji społecznej. Wskazując konsekwencje dystrybucji alternatywnych faktów i fałszywych wiadomości dla podstawowych kategorii normatywnych, takich jak wolność słowa i swoboda przepływu informacji, postuluje się wdrażanie edukacji medialnej. Przeprowadzona przeze mnie w latach 2012–2017 obserwacja i analiza sposobów poszukiwania i przetwarzania informacji we współczesnych mediach pozwoliła sformułować wniosek, że upadek monopolu tzw. wielkich mediów i skokowy wzrost znaczenia mediów społecznościowych jako źródeł informacji doprowadziły do zdewaluowania imperatywu prawdy jako zasady dyskursu publicznego, a w konsekwencji do głębokiej deprofesjonalizacji dziennikarstwa i mediów. W ten sposób powstały sprzyjające warunki do rozpowszechniania mylących i fałszywych informacji.


Fake news in the United Kingdom and the United States.

A historical-conceptual sketch

ABSTRAKT

Od kilku lat w mediach rośnie liczba fake newsów. Nierzadko są one tworzone specjalnie, aby osiągnąć pewne cele, ale niestety coraz częściej fake newsem nazywane jest wszystko to, co jest sprzeczne z interesami partii (lub opcji politycznej), która jest w danym momencie u władzy. Pojęcie to jest wówczas używane jako wymówka, aby ograniczyć wolność słowa.


Pół żartem, pół fake newsem? Fikcyjne wiadomości jako narzędzie satyry na przykładzie działu kulturalnego serwisu „ASZdziennik”

Half-joking, half fake news? Fake news as a satire tool: The example of the cultural section of the "ASZdziennik" website
ABSTRAKT

Fikcyjne przekazy informacyjne o charakterze satyrycznym pozostają kategorią ściśle związaną ze zjawiskiem fake newsa, niejednokrotnie balansując na jego granicy. Celem niniejszego artykułu jest próba określenia, jakie implikacje dla twórców i odbiorców niesie ze sobą połączenie obu wspomnianych konwencji. Pytania o mechanizm działania, funkcje oraz możliwe zagrożenia wywoływane przez fake newsy preparowane dla rozrywki skonfrontowane zostały z analizą zawartości serwisu „ASZdziennik” – najpopularniejszego w Polsce portalu publikującego otwarcie zmyślone treści. Praca porusza kwestie parodiowanych przez stronę gatunków dziennikarskich, proporcji fikcji i autentyzmu w tekstach, ich aktualności, wartości informacyjnej oraz publicystycznej, a także transparentności całej idei funkcjonowania serwisu.


Sprawozdanie z seminarium: Fake-news – ich wpływ na funkcjonowanie instytucji medialnych. Doświadczenia polskie i zagraniczne praktyki. Kraków, 22 czerwca 2018 r.

A report on the seminar: Fake-news – the impact on the functioning of media institutions. Polish experience and foreign practices. Krakow, June 22, 2018

Wizerunek Rafała Blechacza w polskiej prasie – pianista i muzyka poważna w mediach

The image of Rafał Blechacz in the Polish press – a pianist and classical music in the media
ABSTRAKT

Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie i analiza wizerunku pianisty Rafała Blechacza, kreowanego przez polskie dzienniki, „Gazetę Wyborczą” oraz „Rzeczpospolitą”, w okresie od października 2005 roku do końca 2017 roku. Artykuł składa się z części poświęconej teorii wizerunku i roli mediów w jego kształtowaniu oraz części prezentującej wyniki badania przeprowadzonego przeze mnie, mającego na celu ukazanie wizerunku Rafała Blechacza kreowanego przez wyżej wspomniane dzienniki. Artykuł jest skrótem mojej pracy licencjackiej, obronionej w czerwcu 2018 roku.


Przywracanie pamięci Barbarze Sadowskiej w reportażu Cezarego Łazarewicza „Żeby nie było śladów. Sprawa Grzegorza Przemyka”

Restoring the memory of Barbara Sadowska in the Cezary Łazarewicz’ reportage "So that there will be no traces. The case of Grzegorz Przemyk"
ABSTRAKT

Barbara Sadowska (1940–1986) była poetką i działaczką opozycji demokratycznej – człowiekiem przyjaźni, współczucia i ofiarnej pomocy, jak wspominają ją przyjaciele. Przez niemal całe dorosłe życie dzieliła się tym, co wymierne i niewymierne z ofiarami komunistycznych opresji – wspierała postulaty warszawskich studentów w marcu 1968 roku i działaczy KOR-u w latach 1976–1977, niosła pomoc i pocieszenie krewnym internowanych w czasie stanu wojennego, angażowała się w inicjatywy walczących piórem literatów i rodzącej się Solidarności. Uznana za poetkę bez dorobku, została skazana na całkowite zapomnienie przez prominentnych działaczy PZPR i padła ofiarą brutalnej kampanii zniesławienia po reżimowym morderstwie jej jedynego syna. W niniejszym artykule podjęto próbę rekonstrukcji sylwetki Barbary Sadowskiej na podstawie powieści reportażowej Cezarego Łazarewicza Żeby nie było śladów. Sprawa Grzegorza Przemyka, odsłaniającej kulisy owej peerelowskiej zbrodni.


Polskie Towarzystwo Kumunikacji Społecznej
IDMiKS UJ

Institute of Journalism, Media and Social Communication

Content of the articles is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International license