Kontynuując rozważania z powodzeniem podjęte na VI Kongresie Polskiego Towarzystwa Komunikacji Społecznej (13th Central And Eastern European Communication and Media Conference, CEECOM) oraz V Konferencji z cyklu „Wiedza – Komunikacja – Działanie” (Instytut Dziennikarstwa, Mediów i Komunikacji Społecznej UJ), tematem przewodnim pierwszego tegorocznego numeru „Com.press” są zjawiska na styku algorytmizacji, platformizacji, datafikacji i sztucznej inteligencji.

Badania prowadzone od ponad 70 lat nad obszarem sztucznej inteligencji i komunikacji biegną po oddzielnych trajektoriach (Eom, Kim, 2022). Jednak wraz z rosnącą liczbą spersonalizowanych platform medialnych istotne zdaje się stwierdzenie, że algorytmy na stałe wpisały się w rytm naszego życia społecznego. Większość badań sugeruje, że użytkownicy są w dużej mierze nieświadomi funkcjonowania algorytmów (Eslami i in., 2015; Powers, 2017; Schwartz i Mahnke, 2021). Jak zauważa David Beer (2009), nowoczesne technologie w coraz większym stopniu filtrują, porządkują i ostatecznie stanowią codzienne doświadczenia użytkowników. Należy zatem poddać głębszej refleksji procesy funkcjonowania datafikacji, algorytmizacji i sztucznej inteligencji w społeczeństwie informacyjnym.

Bieżące wydanie „Com.pressu” prezentuje szeroki zakres naukowych i praktycznych perspektyw na temat relacji i implikacji, jakie zachodzą między mediami a datafikacją, algorytmizacją i sztuczną inteligencją. Niniejsze wydanie zachęca badaczy mediów do podjęcia krytycznej analizy w tym zakresie. Ogromna ilość uzyskanych danych stworzyła bezprecedensową okazję do zastanowienia się, w jaki sposób datafikacja, algorytmizacja i sztuczna inteligencja zrewolucjonizowały dyscyplinę nauk o komunikacji społecznej i mediach, przynosząc tym samym znaczące implikacje dla całego społeczeństwa.

Pierwszy tegoroczny numer otwiera tekst autorstwa Oliwii Trojanowskiej pt. Monetyzacja treści w internecie na przykładzie „Gazety Wyborczej”. W artykule skupiono się na kwestii skuteczności wprowadzonej strategii monetyzacji – płatnej zapory treści zamieszczanych w serwisie „Gazety Wyborczej”. Analizowany jest okres, gdy w ramach serwisu internetowego wprowadzono tzw. paywall. Przyjęta strategia metodologiczna zakłada wykorzystanie szeregu technik badawczych: analizy wyników finansowych z lat 2014–2021, analizy liczby nakładów wydań papierowych tytułu oraz analizy liczby subskrypcji serwisu wyborcza.pl. Autorka pogłębiła badanie poprzez przeprowadzenie wywiadów z pracownikami „Gazety Wyborczej”, które stanowią istotny i oryginalny wkład w podjętą tematykę.

Kolejne dwa teksty związane są z mediami społecznościowymi. Pierwszy z nich, autorstwa Julii Molibog, pt. Krajowy Plan Odbudowy i Zwiększania Odporności w polskich mediach. Analiza wpisów w serwisie Twitter, prezentuje próby analizy treści wpisów na temat Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO), opublikowanych w serwisie Twitter. Autorka wyjaśnia w nim, ile wpisów opublikowano na oficjalnych kontach w serwisie Twitter prowadzonych przez dwa konkurencyjne kanały informacyjne: TVN24 i TVP Info. Kto jest autorem komentarzy i opinii publikowanych na profilach wybranych stacji? Który temat ilościowo dominował w dyskursie oraz czy – i jeśli tak, to w jaki sposób – urzeczywistniają się koncepcje pluralizmu zewnętrznego i plemienności dziennikarskiej?

Drugi z wymienionych wyżej tekstów ukazuje, jak znaczącą rolę w sytuacji wojny w Ukrainie odegrały (i wciąż odgrywają) media społecznościowe, w tym komunikatory internetowe typu Messenger. W artykule pt. Grupa dyskusyjna na Messenger jako przestrzeń organizacji pomocy dla uchodźców z Ukrainy – obserwacja uczestnicząca ukryta, autor artykułu Mateusz Kot skoncentrował się na analizie aktywizacji wolontariuszy i ich sposobie komunikowania się w czasie realizacji zadań pomocowych uchodźcom na początku wojny w Ukrainie. Autor zauważa, że w czasie gdy podkreślano destrukcyjną rolę mediów społecznościowych jako miejsca dezinformacji, powstawały w nich również obszary służące konstruktywnym działaniom pomocowym.

Analizy ewolucji chińskiej dezinformacji w obliczu COVID-19 oraz skonfrontowania jej z rosyjskim odpowiednikiem podjęła się Julia Dobrowolska. Tekst Nowa odsłona chińskiej dezinformacji – rosnąca zbieżność z rosyjskimi taktykami a pandemia COVID-19 w interesujący sposób przedstawia problematykę chińskiej dezinformacji i jej zbieżność z rosyjskimi działaniami w tej sferze. Analizie porównawczej poddano praktyki dezinformacyjne wykorzystywane przez oba kraje, ze szczególnym uwzględnieniem ich potencjału w kontekście prowadzenia operacji wpływów. W tekście zaprezentowano m.in. przykłady działań typu wolf-warrior diplomacy na Twitterze, poczynania Pekinu w USA, Afryce i Europie oraz aplikację TikTok w roli chińskiego narzędzia wpływu. Autorka pozostawia czytelnika z wnioskiem, że „chińska dezinformacja będzie coraz potężniejszym narzędziem wykorzystywanym przez ten kraj na arenie międzynarodowej”.

Yan Miao w artykule pt. Człowiek, społeczeństwo i przestrzeń – analiza porównawcza strategii ilustrowania przekazów na temat walki z ubóstwem w Chinach w anglo – i chińskojęzycznym serwisie Chinadaily.com.cn w latach 2016–2021 przyjrzał się zjawisku storytellingu w dyplomacji publicznej Chin. Wyniki przedstawionej analizy porównawczej pozwoliły stwierdzić istnienie różnych strategii ilustrowania przekazu w sposobie relacjonowania chińskiego programu walki z ubóstwem, które redakcja „China Daily” przyjęła w odniesieniu do audytorium zagranicznego i chińskiego.

Prezentowany numer „Com.pressu” zamykają dwa artykuły o tematyce rozwoju sztucznej inteligencji w świecie mediów i komunikacji społecznej. Oliwia Szeląg w tekście Problem stronniczości w ocenie dzieł popkultury stworzonych z wykorzystaniem sztucznej inteligencji. Analiza porównawcza Konkursu Piosenki Eurowizji i AI Song Contest (2020–2022) podejmuje się analizy nowych zjawisk komunikacyjno-medialnych. Autorka porównuje procedury głosowania i mechanizmy ograniczające problem stronniczości stosowane w obu konkursach, wykorzystując w tym celu metodę process tracing oraz jakościową analizę treści.

Artykuł Aleksandry Skrzypiec pt. Rola antropomorfizacji i genderyzacji maszyn w komunikacji ekstrapersonalnej koncentruje się na przeglądzie i analizie piśmiennictwa z zakresu Human-Computer Interaction oraz Robot-Computer Interaction i opisuje relacje pomiędzy człowiekiem a pozaludzkimi agentami, uwzględniając jednocześnie społeczne konsekwencje antropomorfizacji i genderyzacji wytworów nowoczesnych technologii.

W imieniu redakcji „Com.Press” oraz autorów tekstów życzymy Państwu przyjemnej lektury!

Patrycja Cheba i Roksana Gloc

redaktorki wydania